Giriş: İlahi Önbilgiyi İnsan Özgürlüğüyle Uzlaştırmak

Tanrı’nın ilahi ön bilgisi ile insanın özgür iradesi arasındaki ilişki, felsefe ve teolojide uzun süredir devam eden bir tartışma konusu olmuştur. Olacak her şeyi bilen Tanrı, nasıl oluyor da insanların özgürce hareket etmesine izin veriyor? O’nun geleceğe dair bilgisi, insan tercihlerinin önceden belirlendiği anlamına mı gelir? Bu sorular ilahi her şeyi bilme ve özgür iradenin özüne dokunmaktadır ve **orta bilgi** kavramı olası bir çözüm sunmaktadır. Bu yazıda Tanrı’nın ön bilgisi ile insanın özgürlüğünün nasıl bir arada var olabileceğini ve orta bilginin bu anlayışta oynadığı rolü inceleyeceğiz.

İlahi Önbilgi Nedir?

İlahi ön bilgi, Tanrı’nın gelecekle ilgili her şeyi bilme yeteneğini ifade eder. Allah’ın ilmi sadece şimdiki zamanla veya geçmişle sınırlı değildir; Olacak her şeyi biliyor. Ancak zorluk, bunu insan özgürlüğüyle uzlaştırmaya çalıştığımızda ortaya çıkıyor. Eğer Tanrı ne yapacağımızı biz yapmadan önce biliyorsa, kendi seçimlerimizi yapmakta gerçekten özgür müyüz?
Birçoğu, Tanrı’nın gelecekteki olaylara ilişkin bilgisinin bu olaylara mutlaka sebep olmadığını iddia ediyor. Tanrı’nın neyi seçeceğinizi bilmesi, sizi onu seçmeye zorladığı anlamına gelmez. Hâlâ karar verme yeteneğine sahipsiniz ve eğer farklı bir seçim yapsaydınız, Tanrı bunu da bilirdi. Bu, Tanrı’nın her şeyi bildiğini teyit ederken aynı zamanda özgür irade fikrini korumamıza olanak tanır.

Orta Seviye Bilgi Nasıl Çalışır?

İlahi önbilgiyi insan özgürlüğüyle uzlaştırmaya yardımcı olan en ilgi çekici fikirlerden biri **orta bilgi** kavramıdır. İlk olarak 1500’lerin sonlarında Cizvit ilahiyatçısı Luis de Molina tarafından geliştirilen orta düzey bilgi, Tanrı’nın yalnızca ne olabileceğini ve ne olacağını değil, aynı zamanda herhangi bir verili koşullar altında ne **olacağını da bildiğini öne sürer. Bu orta bilgi, Tanrı’ya, insanların her olası senaryoda yapacağı seçimler hakkında fikir verir.
Örneğin, Tanrı yalnızca yarın öğle yemeğinde ne yiyeceğinizi değil, koşullarınız biraz farklı olsaydı neyi seçeceğinizi de bilir. Bu, Tanrı’nın, herhangi bir durumda alabileceğiniz tüm olası kararların sonucunu öngörebileceği ve O’na, insan özgürlüğünü ihlal etmeden insanlık tarihinin gidişatını yönlendirme yeteneği verdiği anlamına gelir.

İlahi Bilginin Üç Türü

Orta bilgiyi daha iyi anlamak için, onun Tanrı’nın bilgisinin daha geniş çerçevesine nasıl uyduğuna bakmak faydalı olacaktır. Allah’ın ilmi üçe ayrılır:
1. **Doğa bilgisi**: Allah’ın tüm olasılıkları bilmesi anlamına gelir. Tanrı olabilecek her şeyi, evrendeki tüm olası sonuçları bilir. Bu, doğanın tüm yasalarını, mantıksal olasılıkları ve teorik olarak mümkün olan her şeyi içerir.
2. **Orta bilgi**: Doğal ve özgür bilgi arasında yer alan orta bilgi, Tanrı’nın herhangi bir durumda ne olacağını bilmesini sağlar. Tanrı, tüm varsayımsal seçimler ve bunlardan kaynaklanan sonuçlar hakkında tam bilgiye sahiptir.
3. **Özgür bilgi**: Bu, Tanrı’nın gerçek dünyaya, ne olacağına ilişkin bilgisidir. Bu, Allah’ın dünyada gerçekleştirdiği her olayı, kararı ve sonucu içerir.

Tanrı’nın İlahi Takdirinde Orta Bilginin Gücü

Orta düzey bilgi, Tanrı’nın insanların özgür iradesini kullanmasına izin verirken nasıl egemen kalabileceğini anlamak için eşsiz bir araç sağlar. Tanrı, her insanın herhangi bir durumda özgürce neyi seçeceğini bildiğinden, kimseyi kendi iradesi dışında hareket etmeye zorlamadan, nihai planının gerçekleşmesini sağlayacak şekilde koşulları düzenleyebilir. Bu şekilde orta bilgi, insanın özgürlüğünü korurken Tanrı’ya tarihin akışı üzerinde mutlak kontrol sağlar.
Örneğin, bir yöneticinin tüm ulusu etkileyebilecek bir karar vermesi gereken bir senaryoyu düşünün. Tanrı, orta ilmi sayesinde hükümdarın çeşitli durumlarda özgürce neyi seçeceğini bilir. Tanrı, hükümdarı belirli bir duruma yerleştirerek, hükümdarın özgür seçiminin Kendi büyük planıyla uyumlu olmasını sağlar. Bu sayede Allah, kimsenin özgür iradesini ihlal etmeden olayları düzenleyebilir.

İnsan Özgürlüğünü İlahi Önbilgiyle Uzlaştırmak

Birçokları için temel kaygılardan biri, eğer Tanrı geleceği biliyorsa, eylemlerimizin önceden belirlenmiş olması gerektiği fikridir. Ancak orta düzey bilginin savunucuları durumun böyle olmadığını savunuyorlar. Tanrı’nın önceden bilmesi olayların gerçekleşmesine neden olmaz ve özgürce seçim yapma yeteneğimizi ortadan kaldırmaz. Aksine, Tanrı hangi özgür seçimleri yapacağımızı önceden bilir.
Bunu anlamanın bir yolu zaman yolculuğuna bir benzetme yapmaktır. Tarihsel bir olaya tanık olmak için zamanda geriye giden bir gezgin düşünün. Gezgin ne olacağını bilir çünkü olay zaten olmuştur, ancak onların bilgisi olayın belirli bir şekilde gelişmesine neden olmaz. Aynı şekilde Allah’ın gelecek olaylara ilişkin bilgisi de bu olayların oluşmasına sebep olmaz; yalnızca ne olacağını yansıtır.
Başka bir bakış açısı da **Ockham’lı William**’dan geliyor; o, Tanrı’nın geleceği bilmesine rağmen insanların hâlâ farklı seçimler yapma yeteneğine sahip olduğunu öne sürüyor. Birisi farklı bir seçim yapsaydı, o zaman Tanrı bu alternatif sonucu bilirdi. Bu görüşe göre, Tanrı’nın bilgisi, O’nun her şeyi bilmesinden ödün vermeden özgürlüğümüzü koruyarak yaptığımız seçimlere uyum sağlar.

Teolojik ve Felsefi Çıkarımlar

Orta bilgi kavramı, Tanrı’nın dünya üzerindeki takdirini ve kontrolünü anlamak açısından önemli çıkarımlara sahiptir. Eğer Tanrı olası her senaryoda ne olacağını biliyorsa, insanların özgürce hareket etmelerine izin verirken Kendi iradesinin gerçekleşmesini sağlamak için olaylara rehberlik edebilir. Bu, insan özgürlüğünün gerçekliğini azaltmadan, Tanrı’nın her şeye gücü yeten ve her şeyi bilen olduğuna dair geleneksel görüşü korur.
Ancak orta bilgi evrensel olarak kabul edilmemiştir. Bazı ilahiyatçılar bunun Tanrı’ya çok fazla kontrol verdiğini ve potansiyel olarak insanın sorumluluğunu zayıflattığını iddia ediyor. Eğer Tanrı kararlarımızı vereceğimiz koşulları belirleyebiliyorsa, gerçekten özgür iradeye sahip miyiz? Bu kaygıya rağmen orta bilgi, ilahi egemenliği insan özgürlüğüyle dengelemenin zorlayıcı bir yolunu sunar.

Sonuç: Önbilgi ve Özgürlüğün Uyumu

Orta düzey bilgiyi ve bunun sonuçlarını araştırdıktan sonra, bu kavramın ilahi önbilgiyi insan özgürlüğüyle uzlaştırmanın güçlü bir yolunu sağladığı açıkça ortaya çıkıyor. Tanrı’nın bilgisinin sadece olacakları değil aynı zamanda olacakları da kapsadığını anlayarak, O’nun takdirinin özgür seçimler yapma yeteneğimizden ödün vermeden nasıl işlediğini görebiliriz.
Bu bakış açısı felsefi teolojiye olan takdirimin derinleşmesine yardımcı oldu ve benzer görüşleri paylaşan başkalarıyla da karşılaştım. Bu fikirler hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız daha fazla araştırma için bu [YouTube videosunu](https://www.youtube.com/watch?v=eMki6PUqiNw) izlemenizi öneririm.